Home > Informatie en tools > Kinderen informeren over onderzoek

Kinderen informeren

Hoe kunt u kinderen en hun ouders het best informeren over wetenschapelijk onderzoek? Op deze pagina vindt u informatiemateriaal en handige tips (scroll omlaag voor de modelPIF).

Informed consent proces

Regelgeving

Voor minderjarigen gelden aparte regels rondom het informed consent proces, afhankelijk van hun leeftijd. Jongeren tussen de 12 en 16 jaar beslissen samen met hun ouders over onderzoeksdeelname. Bij kinderen jonger dan 12 jaar is het officieel aan de ouders om de beslissing te nemen. Dit betekent echter niet dat deze kinderen niet betrokken hoeven te worden bij het informed consent proces.

Voor alle minderjarigen stelt de WMO dat zij recht hebben op begrijpelijke informatie. Dit betreft niet alleen het proefpersonen informatie formulier, maar ook de gesprekken die onderdeel zijn van het informed consent proces. 

Aan welke informatie is behoefte?

Bij het informeren wordt vaak in eerste instantie gedacht aan de studiespecifieke zaken, zoals beschreven in het proefpersonen informatie formulier. Maar het informed consent gesprek (of gesprekken) biedt de mogelijkheid om ook aanvullende onderwerpen te adresseren.

Zo blijken tijd en mogelijkheden een belangrijke (de)motiverende factor voor onderzoeksdeelname te zijn. Zeker voor zieke kinderen kan het lastig zijn om school en andere activiteiten te combineren met zorg en onderzoek. Er kan samen worden besproken of er een manier is om geïnteresseerde ouders en kinderen tegemoet te komen in de planning van het onderzoek.

Uit onze onderzoeken is gebleken dat veel kinderen ook graag willen weten of een onderzoek pijn kan doen en wat er nou precies gaat gebeuren. Kinderen noemen angsten, spanningen en het onbekende regelmatig als één van de belangrijkste zaken waar zij meer over willen weten. Bovendien zoeken zij erkenning dat ze iets spannend mogen vinden en dat er ruimte is om dit samen te bespreken.

Het informed consent gesprek

Het informed consent gesprek is hiervoor bij uitstek geschikt. In dit gesprek kunnen angsten en spanningen worden besproken naar aanleiding van de specifieke vragen van de minderjarige. Zo kan onderzoeksdeelname 'menselijk' worden gemaakt en op maat worden besproken. 

Na de toestemming

Een geinformeerde toestemming houdt overigens niet op na het tekenen van het informatie formulier. Zeker bij langdurige studies kan het wenselijk en zinvol zijn om herhaaldelijk met de minderjarige in gesprek te blijven over de onderzoeksdeelname. Hierbij kan zowel de voortgang van het onderzoek worden besproken, als eventuele zaken waar de deelnemer tegenaan loopt of vragen over heeft.

Stripverhaal over wetenschappelijk onderzoek

In het stripboek 'Anne en het wetenschappelijk onderzoek naar de Groeneneuzengriep' wordt de achtergrond van medisch-wetenschappelijk onderzoek uitgelegd aan kinderen. Hoofdpersoon Anne wordt gevraagd om mee te doen aan onderzoek. In gesprek met de arts komende verschillende onderwerpen aan bod, zoals biobanken, medicijnonderzoek, anonimiteit en het recht om te stoppen. Het stripboek is ontwikkeld samen met kinderen en andere eindgebruikers. De strip is beschikbaar als pdf en op papier te bestellen en kan gebruikt worden ter ondersteuning bij de studiespecifieke PIF. Ook zijn de losse hoofdstukken van de strip als pdf te downloaden, zodat een selectie kan worden gemaakt welke informatie relevant is voor het betreffende onderzoek.

Naar de strip

ModelPIF voor 12-16 jaar oud en bespreekblad tot 12 jaar

Om zelf een begrijpelijke Patient Informatie Formulier (PIFs) voor kinderen te maken over uw onderzoek, kunt u de modelPIF voor 12-16 jaar oud gebruiken. Ook is er een model-informatieblad voor kinderen tot 12 jaar oud. 

Het werkt als volgt: 

In de 'Handleiding voor het maken van informatie over medisch-wetenschappelijk onderzoek voor minderjarigen' staat uitleg, instructies en voorbeeldteksten. Gebruik voor illustraties de speciaal voor onderzoeksinformatie ontwikkelde database met illustraties van apparaten, anatomie en veelvoorkomende onderzoeksprocedures. Daarnaast zijn er twee templates beschikbaar met de juiste opmaak en kopjes. Open de template in Word en vul de tekst en illustraties aan met behulp van de handleiding.

De handleiding en templates worden sinds 2019 aangeboden door de CCMO en zijn op hun website te downloaden:

Naar de handleiding en de modelPIF

Download de illustratie database

Copyright illustraties

De illustraties mogen alleen gebruikt worden ter illustratie van Proefpersonen Informatie Formulieren voor minderjarigen, zoals waarvoor een model is ontwikkeld door de DCRF werkgroep PIF, op basis van een subsidie van ZonMw toegekend aan onderzoeker gezondheidscommunicatie Dr. P. Grootens-Wiegers.
Er is geen licentie aangeschaft voor enig ander of nieuw gebruik van de illustraties, in gedrukte, online of andere vorm. Voor ander of nieuw gebruik van de illustraties, of als de illustraties gewijzigd of aangepast moeten worden, kunt u contact opnemen met illustrator Irene Cecile (www.irenececile.com, 06-36001150, irenececile@gmail.com). Er wordt dan een nieuwe licentie verstrekt waarvoor een nieuw marktconform gebruikerstarief wordt gerekend.

 

Aanbevelingen voor informatiemateriaal over onderzoeksdeelname van minderjarigen

Ontwikkelen van informatiemateriaal

  • Denk bij het ontwikkelen aan de doelgroep, en betrek die zo mogelijk ook bij de ontwikkeling

Inhoud van het informatiemateriaal

  • Gebruik begrijpelijke taal en zorg dat de leesbaarheid van de tekst zo goed mogelijk aansluit bij de doelgroep (te controleren met leesbaarheidstesten, zoals de leesbaarheidsscores die worden getoond na de spellingscontrole in Microsoft Word)
  • Verwijder onnodige tekst en uitleg
  • Structureer de informatie d.m.v. kopjes, bullet points, kaders en pijlen
  • Gebruik plaatjes om de aandacht van de lezer te trekken
  • Voeg altijd een uitleggend onderschrift bij de plaatjes
  • Gebruik alleen informatieve illustraties, niet slechts decoratieve illustraties
  • Gebruik striptekeningen of realistische plaatjes (tenzij voor enge onderwerpen)
  • Gebruik humor indien mogelijk en gepast

Na afloop

  • Evalueer of de lezer de informatie heeft begrepen
  • Geef gelegenheid om vragen te stellen
Rapport Ontwikkeling ModelPIF en bespreekblad

Lees hier het rapport over de ontwikkeling de modelPIF 12-16 jaar en het bespreekblad <12 jaar.

Hierin staat beschreven:

- Hoe de producten tot stand zijn gekomen;

- Wat de rol van de verschillende eindgebruikers is geweest en hoe die zijn betrokken;

- Evaluatie van de participatieve aanpak, inclusief aanbevelingen;

- Agenda-setting: knelpunten rondom informed consent, die in het project naar boven zijn gekomen;

- Kindersamenvatting;

- Uitgebreide Engelse samenvatting incl. aanbevelingen en agenda-setting.

Download hier het rapport

Kindersamenvatting

English Summary of the Report