Milieueisen belemmeren kankertherapie: voor veel patiënten komt behandeling te laat

Het kabinet weigert in de milieuwetgeving voor genetische modificatie een onderscheid te maken voor medische producten. Nieuwe middelen tegen leukemie bijvoorbeeld moeten daardoor dezelfde procedure doorlopen als genetisch veranderde gewassen. “Die medische producten hébben helemaal geen milieurisico”, zegt René Medema, wetenschappelijk directeur van het oncologisch centrum Antoni van Leeuwenhoek. “Landen om ons heen gaan er veel minder streng mee om, maar dit kabinet wil het zekere voor het onzekere nemen.”

Vanmiddag vergadert de Tweede Kamer over de veiligheid van biotechnologie. Het Nederlandse beleid is gebaseerd op twee Europese richtlijnen. In België of het Verenigd Koninkrijk volstaat voor medische producten vaak een vergunning op basis van ‘Ingeperkt gebruik’, maar hier is de andere richtlijn, ‘Introductie in het milieu’, ook altijd van toepassing. Wetenschappers pleiten ervoor het Belgische of Britse voorbeeld te volgen.

Het kabinet vindt het ‘dringend noodzakelijk’, blijkt uit de brief aan de Kamer, om de Europese regelgeving rond genetisch veranderde organismen te actualiseren, maar houdt tegelijk vast aan het standpunt om al die organismen gelijk te behandelen. Ze moeten een zware vergunningsprocedure doorlopen. Of het nu een aardappelplant is met een vreemd gen dat beschermt tegen schimmel, een bacterie die zo is veranderd dat hij geneesmiddelen maakt, of een humane afweercel die DNA heeft gekregen om tumorcellen te kunnen herkennen en doden.

Leukemiepatiënten

Die laatste techniek blijkt zeer succesvol bij de behandeling van – veelal jonge – leukemiepatiënten die geen baat meer hadden bij andere therapieën. “Voor de toevoeging van DNA-code gebruiken we virussen en daar zijn we in dit land heel bang voor”, legt Hans Clevers uit. Hij is wetenschappelijk directeur van het Prinses Máxima Centrum. “We hebben er 30 jaar ervaring mee; de angst dat ze het milieu belasten, is ongegrond. Ze zijn genetisch grotendeels uitgekleed. Buiten het lichaam hebben ze geen overlevingskans.”

In Den Haag ziet men dat anders. Op Kamervragen begin dit jaar over het Nederlandse biotechnologiebeleid, antwoordden minister Bruins (medische zorg) en staatssecretaris Van Veldhoven (infrastructuur) dat er wel degelijk milieurisico’s waren. Een met gentherapie behandelde patiënt kon volgens hen niet tegen zijn wil in het ziekenhuis worden afgezonderd en zou via zijn urine genetisch veranderde organismen in het milieu kunnen verspreiden. “Een teleurstellend antwoord”, reageert Medema. “Politici missen hier kennelijk het inzicht waar het om gaat.”

Er zijn wel medische risico’s. Een zwangere vrouw kan vreemd DNA doorgeven aan haar kind. Dat risico bestaat ook bij orgaandonatie. En de therapie kan onverwachte neveneffecten hebben. “Die risico’s worden gewogen in medisch-ethische toetsingscommissies”, zegt Clevers. “Milieuwetgeving is daarbij niet aan de orde.”

De strenge regels treffen de bestaande therapie niet meer. Daar is inmiddels een vergunning voor. Maar de therapie werkt niet bij iedere patiënt en wellicht met verdere aanpassingen wél. Oncologen verwachten dat het mogelijk wordt om voor elke patiënt genetisch gemodificeerde afweercellen te ontwikkelen waarmee kanker kan worden bestreden. Zowel die techniek als de klinische toepassing moet verder worden onderzocht. Daarvoor moet keer op keer die zware vergunningsprocedure worden doorlopen. “De ervaring leert”, zegt Clevers, “dat we daardoor bij een nieuwe studie, met een nieuwe code, maandenlange vertraging oplopen. Voor veel patiënten is dat te lang.”

Nederland heeft in de ontwikkeling van deze therapieën een grote rol gespeeld, aldus Medema. “Dat blijkt ook uit het feit dat diverse farmaceutische bedrijven hier productiefaciliteiten willen bouwen, specifiek voor deze therapie. Ze zien Nederland als gunstige vestigingsplaats omdat ze aansluiting zoeken bij wetenschappelijke ontwikkelingen hier. Die positie dreigt verloren te gaan wanneer we met deze strenge regels het braafste jongetje in de klas willen zijn.”

Lees ook:

Hoe de immuuntherapie tegen kanker haar belofte begint waar te maken

Een wondermiddel is het zeker niet, de bijwerking zijn ernstig en de prijs is astronomisch, maar er worden nu opmerkelijke resultaten gepubliceerd.